Dziewieniszki – gmina otoczona granicą państwową

Gmina dziewieniska położona jest w południowo - wschodniej części rejonu, na obszarze tzw. dziewieniskiego „wyrostka robaczkowego” zwanego też „workiem dziewieniskim“, czyli terytorium Litwy otoczonym prawie w całości przez terytorium Białorusi.

Kształt tego zakątka rejonu skłania do myślenia. Jest nawet anegdota o pojawieniu się tak dziwacznie sporządzonej granicy między Litewską SSR a Białoruską SSR. Jak opowiadają, w trakcie podziału ziem Stalin położył na mapie swoją fajkę, a potem zapomniał ją zabrać. Żaden z obecnych kartografów nie śmiał zwrócić uwagi wodzowi a ci, aby uniknąć czegokolwiek po prostu leżącą fajkę obrysowali dookoła...

Powierzchnia gminy liczy 207,3 km² i około 3000 mieszkańców. Należy do niej 65 miejscowości. Niektóre, takie jak Puciszki czy Wilkiszki, mają zaledwie po dwie rodziny, w Międzysargach został juz tylko jeden zamieszkały dom, a Górele i wcale pozostali bez mieszkańców. Ośrodkiem gminy są Dziewieniszki, miasteczko położone w odległości 27 km od Solecznik i liczące ok. 900 mieszkańców.

Skład administracji gminy stanowią kobiety na czele ze starostą Czesławą Marcinkiewicz. Sekretarzem starostwa jest Jadwiga Šilobritienė, funkcje księgowej pełni Janina Żybort, o sprawy socjalne troszczy się Anżelika Moroz, z kolei Stanisława Masian i Olga Pawłowskaja zajmują stanowiska specjalistek.

 

Sprawy komunalne i opieka społeczna

- to dwie podstawowe dziedziny działalości starostwa. Rosnąca liczba rodzin podwyższonego ryzyka wymaga szczególnej uwagi i prewencji. Obecnie na terytorium gminy jest 11 rodzin problemowych, 4 z nich – to rodziny ryzyka społecznego. W zwiazku z tym administracja starostwa kieruje duże siły na zapobieganie pijaństwa w rodzinach, godnego wychowania i doglądu dzieci. W gminie aktualna jest kwestia mieszkań socjalnych. Obecnie pięć rodzin zajmują mieszkania samorządowe, trzy domy są przygotowane na zasiedlenie, jednak jeszcze siedem rodzin czeka w kolejce na mieszkania socjalne.

 

W zakresie remontów dróg podstawową inwestycją w gminie dziewieniskiej była budowa drogi Jurgielany – Plusty, w toku czego został urządzony także dojazd do wsi Chomucie. W roku bieżącym przewiduje się remont odcinka ulicy Zielonej w Dziewieniszkach, na który przeznaczy się 50 tys. litów oraz remont mostu w Pagowjanach.

W dziedzinie oświetlenia przed dwoma laty został urządzony nowy system oświetleniowy na ulicy Osiedleńców (Naujakurių) w Dziewieniszkach. W najbliższym okresie planuje się dokończenie prac oświetleniowych na tej ulicy oraz urządzenie oświetlenia w Jurgielanach.

 

System wodociągowy w Dziewieniszkach, do którego podłączone są dwie szkoły, punkt straży granicznej oraz 11 bloków mieszkaniowych nie sprawia kłopotów po tym, kiedy na miejscu zlikwidowanej wieży ciśnieniowej został urządzony hydrofor. Poważnej renowacji potrzebuje jednak oczyszczalnia ścieków, do czego planuje się przystąpić w najbliższym czasie.

Najważniejsze inwestycje

Przed dwoma laty w ramach realizacji projektu „Renowacja placówek oświatowych rejonu solecznickiego (Dziewieniskiej Szkoły Średniej im. A. Mickiewicza i Solecznickiego Żłobka-Przedszkola „Bajka”)” dokonano renowacji Dziewieniskiej Szkoły Średniej im. A. Mickiewicza. Ogólna suma inwestycji – 1 mln 113 tys. litów. W toku realizacji projektu budynek szkoły został ocieplony, wymieniono całą elewację i dach nad jednym z budynków, okna i drzwi wejściowe. 

  

Poważną inwestycją w Dziewieniszkach był też remont budynku starostwa. Niedawno zakończone prace kosztowały 358 tys. litów. Wykonano ocieplenie ścian zewnętrznych wraz z elewacją, wymieniono stolarkę okienną i drzwiową, dokonano remontu kotłowni i systemu grzewczego, urządzono sanitariaty. Aby zewnętrzenie zmieniony budynek był tak samo przytulny i schludny wewnątrz samorząd rejonu podjął decyzję o wyasygnowaniu dodatkowych środków na remont korytarzy i niektórych pomieszczeń. Prace pozaprojektowe oszacowano na 38 tys. 748 litów.

W najbliższym czasie w Dziewieniszkach pojawi się jeszcze jeden pięknie odremontowany budynek, a mianowicie Dom Kultury. Aktualnie trwają prace remontowe przewidujące ocieplenie budynku, budowę kotłowni, wymianę instalacji elektrycznej, urządzenie schodów i nowej podłogi, montaż sufitów, wymianę okien i drzwi. Ponadto finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich przewiduje także odnowienie bazy materialnej placówki – zakup mebli, sprzętu komputerowego, nagłośnieniowego i oświetleniowego. Ogólna wartość projektu stanowi 645 tys. litów, z czego 64 tys. to środki samorządu rejonu solecznickiego. Odnowionym budynkiem domu kultury dziewieniszczanie będą mogli cieszyć się w sierpniu br., a oficjalne otwarcie obiektu wnioskodawca projektu Centrum Kultury w Solecznikach planuje na wrzesień.

 

Nie każda inwestycja ma wymiar materialny. W gminie dziewieniskiej jest wiele lokat duchowych, które wypracowane w czasie dzisiejszym będą służyły niejednemu pokoleniu mieszkańców. Jedną z nich jest nadanie Dziewieniszkom herbu i flagi, jakie miało miejsce w roku 2006. Była to czwarta po Solecznikach, Ejszyszkach i Jaszunach najwyższa odznaka władzy lokalnej nadana w rejonie solecznickim. Dziewieniszki nie posiadały historycznego herbu. Komisja heraldyczna postanowiła przedstawić w herbie dwie podkowy, symbolizujące zgodne współistnienie kilku narodowości mieszkańców miasteczka. Niebieskie tło herbu symbolizuje wierność, mądrość, stałość i sumienność. Autorem herbu jest Juozas Galkus.

Oświata w gminie

W Dziewieniszkach funkcjonują dwie szkoły średnie (polska im. Adama Mickiewicz  i litewska „Ryto“), dwa przedszkola (polskie i litewskie), szkoła rolnicza. Imię Adama Mickiewicza polskiej placówce nadano, a raczej przywrócono w 2008 r. Takiego patrona szkoła miała już w 1938 roku. Dzisiaj w placówce kierowanej przez Danutę Anichowską naukę pobiera ok. 150 uczniów. W sąsiadującej szkole z litewskim językiem nauczania na czele z Lolitą Mikalauskienė uczy się 120 osób. Najmłodsi dziewieniszczanie są wychowywani w miejscowym przedszkolu. O ich dobry rozwój dbają panie przedszkolanki na czele z Ireną Mackiewicz.

 

Na terytorium gminy działają jeszcze dwie placówki oświatowe, będące filiami Szkoły im. A. Mickiewicza, w Jurgielanach i Milkunach. W odróżnieniu od powszechnej tendencji zmniejszania liczby dzieci w szkołach, w milkuńskiej placówce jest coraz gwarniej. Aktualnie do placówki uczęszcza 14 dzieci i w najbliższych latach ich liczba będzie tylko rosła.

Ludzie – fundament działalności gminy

W gminie dziewieniskiej brak jakiegokolwiek przemysłu. Mieszkańcy utrzymują się głównie z prowadzonych mniejszych bądź większych gospodarstw rolnych oraz sfery usługowej. W Dziewieniszkach działają trzy kawiarnie i kilka sklepów. Każdy ma wysłużoną renomę i swoich klientów. Kawiarnia Walentyny Wachowiak sławi się dobrą kuchnią domową, sklep Janiny Kropy – schludnością i świeżymi artykułami spożywczymi, z kolei sklep Czesławy Butrym - bogatym asortymentem towarów.

 

W gminie dominują raczej drobne gospodarstwa rolne. Uprawa roli na dziewieniskich niskourodzajnych glebach można nazwać syzyfową pracą. Jednak i tu nie brakuje dobrych i oddanych swojej ziemi osób, takich jak Andrzej Wachowiak, Anatolij Wirszyc czy Czesław Michalkiewicz. Z daleka można zobaczyć i nie sposób nie podziwiać pięknych zadbanych pól gospodarzonych przez Leonida Iwanowa – tytana pracy, człowieka zakochanego w roli. Ponadto ten gospodarz jest corocznym laureatem konkursu o miano najlepszego oracza rejonu solecznickiego, w roku 2012 zdobył I miejsce w konkursie.

Miejscowi rolnicy chętnie pomagają pracownikom starastwa podczas organizacji Dożynek w Solecznikach. Podczas lokalnych imprez niezastąpionymi pomocnikami są sołtysi, którzy podczas Dni Gminy czy Zapustów – tradycyjnych imprez w Dziewieniszkach – zawsze zadbają o poczęstunek dla publiczności. Łącznie z programem artystycznym przygotowanym przez pracowników kultury imprezy są doskonałą rozrywką dla dziewieniszczan i mieszkańców okolicznych wsi.

Sołtysi, a w gminie dziewieniskiej jest ich sześć – Jadwiga Šilobritienė, Janina Żybort, Galina Chotulwa, Lena Bicic, Janina Zinkiewicz i Krystyna Smirnowa – są ogniwem pomiędzy mieszkańcami i pracownikami starostwa. Dzięki nim rozwiązywanie problemów staje się bardziej operatywne, utrzymuje się stałą łączność z mieszkańcami na dobre i na złe.

Bezcenna współpraca

Od 2006 starostwo w Dziewieniszkach wiążą dobre więzi współpracy ze starostwem powiatowym w Radomiu. Szczególne słowa uznania należą się byłemu wicestaroście Krzysztofowi Górakowi oraz staroście Mirosławowi Ślifirczykowi, który nie zaniedbał wieloletniej współpracy, ale tchnął w nią nowego ducha.

 

Nie sposób ocenić pomocy ze strony organizacji „Rycerze Kolumba“ na czele z Leszkiem Jagiełłą czy Stowarzyszenia „Odra – Niemen“ na czele z Iloną i Eugeniuszem Gosiewskimi, osób prywatnych takich jak Mariusz Czyżak, Emil Wydra i Monika Wdowiak, którzy wraz ze swoimi kolegami kilka razy do roku odwiedzają Dziewieniszki. Kontakty partnerskie służą wymianie w dziedzinie zarządzania i administracji, a także wymianie grup dzieci i młodzieży, osób dorosłych. Dzięki tej współpracy co roku dzieci z placówek oświatowych gminy dziewieniskiej na Święta Bożego Narodzenia i na Wielkanoc otrzymują okolicznościowe prezenty. Paczki żywnościowe docierają też do niezamożnych mieszkańców i rodzin gminy.

Ze współpracy z innym przyjacielem – Mieczysławem Machulakiem z Połańca – Dziewieniszki mogą szczycić się książką, przedstawiająca historię i teraźniejszość Ziemi Dziewieniskiej. Wydanie pod tytułem „W Dziewieniszkach i dalej”, jakie ukazało się w 2008 roku może służyć zarówno przewodnikiem po okolicach Dziewieniszek, jak też podręcznikiem historii tych miejsc.

Ślady historii

Ziemia Dziewieniska jest niezwykle bogata w pamiątki przyrodnicze i architektonicznie. Nic dziwnego więc, że duża część terytorium gminy należy do Dziewieniskiego Regionalnego Parku Historycznego.

 

Same Dziewieniszki - to typowe pod względem rozlokowania miasteczko charakterystyczne dla miejscowości Litwy Wschodniej i sąsiedniej Białorusi. Podstawowym elementem miasteczka jest plac, gdzie zbiegają się drogi łączące je z Wilnem, Oszmianą, Trobami (Sobotnikami), Gieranionami i Solecznikami. W 1969 roku Dziewieniszki zostały wpisane na listę zabytków urbanistycznych Litwy o lokalnym znaczeniu. Ważnym zabytkiem historycznym jest tutaj kościół pw. Najświętszej Matki Bożej Różańcowej z 1783 roku oraz 21– metrowa dzwonnica kościelna wybudowana w roku 1903. Dzwonnica jest zarazem bramą wejściową na plac kościelny, zamknięty ze wszystkich stron murem zbudowanym z kamienia polnego. Przy kościele kilka nagrobków – księży pracujących w tej parafii.

W okresie międzywojennym, w Dziewieniszkach przed miejscową szkołą stanął pomnik upamiętniający zjednoczenie Wileńszczyzny z Macierzą. Dzisiaj zabytek niszczeje, jednak już w najbliższym czasie staraniami samorządu rejonu solecznickiego i przy wsparciu Stowarzyszenia „Odra – Niemen“ zostanie odrenowowany, a na postumencie umieszczona tablica pamiątkowa dla mieszkańców Dziewieniszek i okolic, którzy ucierpieli w okresie wojennym.

Na uwagę też zasługuje znajdująca się przy drodze na Sobotniki kaplica z rzeźbą Jezusa Ukrzyżowanego, przez miejscowych mieszkańców zwana „szwedzką kapliczką”.

Na północnym skraju miasteczka, przy obecnej drodze do Solecznik znajduje się porośnięty sosnami cmentarz. Grzebano na nim ludzi od końca XVIII wieku. Jest tam wiele starych i cennych nagrobków. Z kolei przy ulicy Gieranońskiej znajduje się kirkut, żydowski cmentarz. Teren nieogrodzony, zachowało się kilkadziesiąt macew. To pamiątka po mieszkańcach tego miasteczka - Żydach dziewieniskich, których większość straciła życie zamordowana przez hitlerowców w Werenowie (Białoruś).

 

Na południowy wschód od Dziewieniszek, tuż przy granicy z Białorusią, w miejscowości Norwiliszki niczym twierdza wznoszą się mury starego zamku. A XVI wieku norwiliski folwarek należał do Doroty Szorcowej, która później zapisała cały swój majatek Zakonowi Franciszkanów Braci Mniejszych w Wilnie. Na początku XVII wieku w Norwiliszkach stanął klasztor, gdzie zamieszkało 8 mnichów. Klasztor został zamknięty w 1832 roku i stacjonowały w nim wojska armii carskiej. Po przekazaniu budowli do gestii szkoły rolniczej, mieściła się tu bursa dla dziewczynek (1900 - 1915), a od roku 1928 do początku lat 80. - plebania. Obecnie na terytorium starego zamku mieści się kompleks turystyczny.

Obok zamku znajduje się kościół pw. Matki Maryi Miłosierdzia, wybudowany w stylu zakopiańskim w 1925 roku. Mimo ciągle zmniejszajacej się liczby wiernych w parafii (w okolicznych wsiach jest coraz mniej mieszkańców) świątynia nadal jest czynna, a nabożeństwa odbywają się w języku polskim i litewskim.

 

Tuż przy kościele – ogrodzenie, uprzedzające o granicy państwowej. Jeszcze jeden obiekt, zdjęcie którego będzie doskonałą pamiątką w albumie każdego turysty.

Zabytkiem urbanistycznym na terytorium gminy jest nieduża wieś Żyżmy, która podobnie jak Poszki czy Rymosze należy do tzw. wsi ulicznych (inaczej zagonowe, kiedy to budynki są umieszczone po jednej stronie ulicy), powstałe w okresie reformy włokowej XVI w. Na niedługim odcinku od ujścia rzeki Gauja między Dziewieniszkami i Poszkami spotkamy trzynaście tego rodzaju miejscowości, stanowiących trzy niedaleko siebie znajdujące się grupy wsi ulicznych. Takie ulokowanie wsi jest rzadko spotykanym zjawiskiem w innych regionach Litwy.

W odległości 2 km na północny- wschód od Dziewieniszek, w lesie „Szwedzka Droga” znajduje się 8 zachowanych kurhanów. Pamiątką epoki lodowcowej, jak też pomnikami archeologii i przyrody są kamienie mitologiczne. Niedaleko wsi Żyżmy można zobaczyć głaz zwany „Zaklętym weselem“ (Užkeikta svodba). Dobrze przyjrzawszy się kamieniowi można na nim dojrzeć figury siedzących ludzi. W dwóch kilometrach od Zaczarowanego wesela w lesie zajaszyskim leży podłużnej formy kamień Mokas. W ciągu długich lat ludzie wierzyli w czarodziejską moc kamienia: przychodzili tu leczyć choroby, prosili o oddalenie nieszczęść.

 

Ważnym zabytkiem okolic Dziewieniszek jest grodzisko w Bieczanach, uporządkowane i dostosowane do potrzeb turystycznych ze środków funduszy europejskich. Projekt był realizowany w 2012 roku przez administrację Dziewieniskiego Regionalnego Parku Historycznego. Wspiąć się na wzgórze i obejrzeć unikatowe krajobrazy raźno jest i zimą, i latem.

 

Innym miejscem spotkania z przyrodą jest ścieżka edukacyjna nad Gawją, nieopodal wsi Kowale. W toku 1,7-kilometrowej przechadzki można zapoznać się z znajdującymi się tu okazami flory i fauny. Na ścieżce urządzonych jest 18 przystanków, a cały szlak liczy 61 sztuk różnych urządzeń – stendów informacyjnych, mostków, ławeczek, wieżę widokową itd. Część szlaku jest dostosowana do potrzeb niepełnosprawnych turystów. Po wycieczce można urządzić piknik w specjalnie dostosowanym do tego miejscu. Po tak bogatej w dozania wycieczce najważniejsze nie zapomnieć po sobie posprzątać, a potem już można rozkoszować się oglądaniem pięknych zdjęć z okolic Dziewieniszek.

 

Irena Kołosowska