Gmina turgielska – skarbiec krajoznawczy rejonu solecznickiego

Położona na północnym wschodzie rejonu solecznickiego gmina turgielska zajmuje 118,6 km², na których mieści się 66 miejscowości – najwięcej ze wszystkich gmin rejonu. Gminę zamieszkuje 2800 mieszkańców, średnie zaludnienie stanowi 24 osoby na 1 km². Centrum administracyjnym gminy są Turgiele, znajdujące się w odległości 18 km od Solecznik i liczące 700 mieszkańców.

Pod nazwą Turgiele miejscowość została zarejestrowana w dokumentach historycznych w XVII wieku. Do tego czasu figurowała jako Merecz Mongirdów (Mały Merecz).

Od 18 lat funkcje starosty gminy turgielskiej pełni Wojciech Jurgielewicz. W skład administracji starostwa wchodzi pięć pracowniczek: sekretarz Janina Kuklis, księgowa Wiesława Turo, specjalista ds. rolnictwa Maria Korkut, specjalistki ds. socjalnych Walentyna Markiewicz i Żana Rodevičienė. Częstymi gościmi w starostwie są sołtysowie, którzy podobnie jak sołtys Turgiel i pracownik komunalny starostwa Walery Żur są nieocenionymi pomocnikami w pracy na rzecz rozwoju gminy. Swoją pracę sołtysowie wykonują społecznie, ale to właśnie dzięki nim – Janowi Staszewskiemu, Tadeuszowi Żygielowi, Franciszkowi Zdończykowi, Irenie Markiewicz, Józefowi Puszklewiczowi, Tadeuszowi Karpowiczowi – we wsiach pojawiają się interesujące inicjatywy, są porządkowane cmentarze i inne terytoria.

 

Codzienne sprawy gospodarcze

Niebieską, blisko 30-kilometrową wstążką gminę otacza piękna Mereczanka, której brzegi łączy 12 mniejszych i większych mostów. Duża liczba miejscowości na terytorium gminy powoduje dużą sieć dróg, łączna długość których wynosi prawie 120 km. W większej części to drogi żwirowe, utrzymanie których co roku potrzebujące dużych nakładów finansowych. Do ostatnich inwestycji w zakresie rozwoju infrastruktury drogowej zalicza się budowa drogi Merecz – Uściszki oraz odcinka drogi do wsi Kiwańce, a także dróg do Wołokiennik i Gołąbszczyzny, remonty dróg do Bigierdów, Postawek, Dobrej Nowiny, Sawajciszek i Misiuczan, zaasfaltowanie części ulicy Długiej w Turgielach. Nie zważając jednak na coroczne inwestycje, zakres prac nie zmniejsza się, a remonty i budowa dróg należy do czołówki planu działalności gminy. Pierwszą pozycję na danej liście zajmuje budowa drogi Turgiele – Michnowo, a także zaasfaltowanie pozostałego odcinka ulicy Długiej w Turgielach oraz asfaltowanie innych dróg w Turgielach i Taboryszkach. Ważnym obiektem w zakresie budowy dróg jest budowa placu przy kościele w Turgielach, który stanowiłby piękne dopełnienie terytorium przed zabytkowym kościołem.

 

Duża uwaga władz samorządowych jest skierowana na modernizację oświetlenia ulicznego. Większą inwestycją w tym zakresie w gminie turgielskiej było urządzenie oświetlenia w Ażewiczach. W latach wcześniejszych odnowy instalacji oświetleniowej dokonano w Jezuitce, Widrańcach, Szostakach, Gołąbszczyźnie, Pasiekach, Taboryszkach, Turgielach. W pierwszej kolejce na urządzenie oświetlenia są Bigierdy, Merecz, Juszki, Pasieki.

Ogólna długość sieci wodociągowych, które rozmieściły się w czterech miejscowościach gminy – Turgielach, Taboryszkach, Michnowie i Pasiekach - stanowi 20 km. Są to w większości stare systemy dostarczania wody, potrzebujące dużych nakładów finansowych  na ich renowację. W ciągu ostatnich lat urządzono nowe hydrofory, jednak nawet ta znikoma inwestycja sprawia większy komfort i wygodę dla gospodarstw domowych.

Republika Pawłowska –przyjazna dla odwiedzających

Przeznaczeniem każdego człowieka jest pamiętać i z przeszłości budować przyszłość. Koniec 2012 roku został oznakowany historycznym wydarzeniem nie tylko dla gminy turgielskiej, ale i całego rejonu solecznickiego. Zainicjowany i koordynowany przez mera rejonu solecznickiego Zdzisława Palewicza projekt adaptacji obiektu dziedzictwa kulturowego Republiki Pawłowskiej do potrzeb rekreacyjnych i turystycznych stał się ważnym zrealizowanym przedsięwzięciem na rzecz zachowania pamięci narodowej na Ziemi Solecznickiej. Blisko półroczne prace porządkowe zmieniły teren Republiki Pawłowskiej nie do poznania. Odtąd  jeden z najwartościowszych obiektów historycznych rejonu solecznickiego - Republika Pawłowska - może z godnością przyjmować gości.

 

Istniejąca w latach 1767 - 1794 i słynna na całą Europę Rzeczpospolita Pawłowska obejmowała obszar ponad 3 tys. hektarów, miała własną konstytucję, herb, pieniądze, parlament, skarb, kasę samopomocy, szkołę itd. Jej prezydent ks. Paweł Ksawery Brzostowski, zniósł w swych posiadłościach pańszczyznę, ziemię rozparcelował między chłopów i wprowadził spłaty tytułem wykupu. W okresie świetności Republiki w Pawłowie został wybudowany pałac rezydencjonalny. Prawdopodobnie zaprojektował go włoski architekt Carlo Spampani. Niewielki, ale wybudowany zgodnie z wymogami ówczesnej mody pałac był parterowy, tylko po bokach i w centrum z widoczną nadbudową piętra. Fasadę stanowiła weranda z potężnymi kolumnami, podpierającymi balkon na piętrze. Domy i mieszkania włościan pawłowskich zaskakiwały wszystkich, którzy dobra Brzostowskiego odwiedzali. Zabudowania stanowiły wizytówkę zamożności i wysokiej kultury tamtejszych chłopów. Ściany wznoszono z ociosanych, gładkich bali, w domach obowiązywały szklane okna i murowane, wyprowadzane na dach kominy, wewnątrz - kaflowe piece i kuchnie. Konieczny element przy domach stanowiły ogrody, sady.

Gdyby nie ostatni rozbiór Polski i klęska Powstania Kościuszkowskiego Rzeczpospolita Pawłowska mogłaby istnieć dalej. W 1794 roku Republika Pawłowska podzieliła losy państwa. Paweł Brzostowski finansował zaopatrzenie wojska powstańczego w żywność oraz zapasy dla koni. Milicja pawłowska brała czynny udział w Powstaniu Kościuszkowskim, dzielnie walczyła z regularnymi wojskami carskimi. Losy jednak były przesądzone...

 

W ramach finansowanego ze środków funduszy strukturalnych UE w ramach programu Rozwoju Wsi Litewskiej 2007-2013 na bazie programu Leader projektu zostały urządzone ścieżki, wybudowany parking, odnowiony teren, ustawione ławki i kosze na śmieci, a także tablice informacyjne. Całość doskonale uzupełnił kamienny pomnik z wizerunkiem Pawła Ksawerego Brzostowskiego i informacją o obiekcie wybudowany ze środków samorządu rejonu solecznickiego i Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.

 

Głównym celem jaki przyświecał realizacji projektu było zachowanie dla następnych pokoleń tego wyjątkowego obszaru rejonu solecznickiego. Ruiny Republiki Pawłowskiej, to świadectwo historii wymagające szczególnej troski. Upływ czasu zostawił swoje piętno na tym obiekcie – resztki ścian i fundamenty zabudowań dworskich są niemymi świadkami dawnej świetności Republiki Pawłowskiej. Zaznaczyć należy, iż ruiny są jednym z najważniejszych punktów wycieczek szkolnych, turystów i gości odwiedzających rejon solecznicki. Poniekąd przywrócenie zabudowaniom dworu Republiki Pawłowskiej ich historycznego wyglądu jest trudne do realizacji, gdyż wymaga ogromnych nakładów finansowych. Na razie władze samorządowe starają się wykorzystać istniejące środki do uporządkowania terytorium dworu oraz stworzenia dogodnych warunków do zwiedzania obiektu.

Najstarsze muzeum w najstarszej szkole

Kontynuować poznawanie świetności Ziemi Turgielskiej można w muzeum krajoznawczym przy Turgielskiej Szkole Średniej im. Pawła Ksawerego Brzostowskiego. Liczące prawie 3000 eksponatów muzeum powstało w 1964 roku z inicjatywy nauczyciela miejscowej szkoły Alfreda Rutkowskiego, a po jego śmierci rozpoczęte dzieło kontynuowała małżonka zapalonego turgielskiego krajoznawcy Helena Rutkowska. Oprócz licznych świadectw i pamiątek o znakomitym kanoniku P. K. Brzostowskim znajduje się tu wiele interesujących dokumentów dotyczących innych wybitnych osobistości, żyjących niegdyś w Turgielach i okolicach – sędziego powiatu nowogródzkiego, dziedzica majątku Pawłowo Józefa Kobylińskiego oraz jego żony Katarzyny Kobylińskiej, założycielki pierwszej szkoły w Turgielach; Anny Koryckiej, fundatorki cerkwi w Michnowie; ks. Pawła Szepieckiego, który wybudował dwa boczne skrzydła w miejscowym kościele; Witoldzie Wagnerze, który nabył majątek Merecz od ks. P. K. Brzostowskiego po upadku Republiki Pawłowskiej. Oprowadzi po muzeum oraz opisowo i dokładnie opowie historię tej ziemi dyrektor Szkoły Średniej im. P. K. Brzostowskiego, kierownik muzeum Łucja Jurgielewicz – rodowita turgielanka, która w archiwach co rusz odkrywa nowe cenne informacje.

 

Ważnym odkryciem pani dyrektor był fakt założenia w 1862 roku szkoły w Turgielach, co potwierdzają odpowiednie dokumenty archiwalne. Takim czynem w tym roku turgielska szkoła w tym roku szykuje się do obchodów dostojnego 150-letniego jubileuszu.

 

Oprócz polskiej szkoły im. P. K. Brzostowskiego w Turgielach funkcjonuje szkoła średnia z litewskim językiem nauczania, administrowana przez Ministerstwo Oświaty i Nauki RL. Do placówek oświatowych na terytorium gminy należy także Szkoła - Centrum Wielofunkcyjne w Taboryszkach, w którym od 2008 roku mieści się założone przez samorząd rejonu solecznickiego muzeum im. Anny Krepsztul.

Anna Krepsztul – malarka ludowa, malujaca sercem

Słynna córka Ziemi Taboryskiej Anna Krepsztul, znana malarka ludowa, Honorowy Obywatel Rejonu Solecznickiego, wspaniały człowiek z ciężkim losem życiowym od dzieciństwa nieuleczalnie chora, całe swoje niełatwe życie przeżyła w niedużym domku na skraju Taboryszek. U każdego, kto odwiedził malarkę, na długo pozostał w pamięci nie tylko czar jej wspaniałych obrazów, lecz też jej iście bohaterski witalizm. Artystka była autorką około 3500 prac. Obrazy Anny Krepsztul znajdują się w zbiorach prywatnych oraz galeriach, między innymi w Polsce, Litwie, USA, Anglii, Niemczech, Francji, Australii, a także zdobią kościoły w Rostowie nad Donem, Witebsku na Białorusi oraz kanadyjskim Wilnie. Po jej śmierci w 2007 roku w budynku szkoły w Taboryszkach powstało muzeum malarki, gdzie zostało zgromadzonych około 50 obrazów, liczne szkice i robótki ręczne malarki oraz improwizowany pokoik śp. Anny Krepsztul. Co roku muzeum odwiedza ok. 1000 turystów z Litwy, Polski i innych krajów. Kustoszem muzeum jest siostra śp. Anny Krepsztul nauczycielka miejscowej szkoły Danuta Mołoczko, dlatego każda wizyta w muzeum dla odwiedzających jest szczególnie emocjonalna i ciepła, gdyż przekazuje niezwykłą atmosferę życia turgielskiej malarki.

 

Staraniami władz samorządowych w roku 2012 dokonano poszerzenia ekspozycji muzeum Anny Krepsztul. Do realizacji pomysłu w znacznym stopniu przyczyniła się miejscowa wspólnota lokalna na czele z Marią Bogdziewicz. Nad przebiegiem prac, podobnie jak i wszelkich innych przedsięwzięć związanych z promocją twórczości taboryskiej malarki, czuwał specjalista wydziału oświaty i sportu administracji samorządu rejonu solecznickiego, przyjaciel Anny Krepsztul i jej rodziny Henryk Danulewicz.

Na bazie muzeum z inicjatywy samorządu rejonu solecznickiego, przy poparciu Solecznickiego Oddziału Związku Polaków na Litwie i Podlaskiego Oddziału Stowarzyszenia „Wspólnota Polska“ w Białymstoku co roku odbywają się warsztaty malarskie dla dzieci i młodzieży, polegające nie tylko na poznawaniu i nauczaniu techniki malarskiej ich uczestników, ale też propagujące twórczość Anny Krepsztul.

 

2012 rok przez samorząd rejonu solecznickiego został ogłoszony rokiem jubileuszowym malarki ludowej Anny Krepsztul. W tym roku 20 lutego obchodziliśmy 80. rocznicę urodzin, a 12 października 5. rocznicę śmierci malarki. W związku z obchodami odbyły się cykle imprez poświęconych życiu i twórczości Anny Krepsztul, na który złożyły się wystawy, prelekcje, projekcje filmowe, plenery i konkursy plastyczne. Wiele imprez z tej okazji miało miejsce m. in. w Szkole Średniej w Butrymańcach, noszącej imię Anny Krepsztul.

Taboryszki z najstarszym kościołem w tle

Zabytkowym obiektem Taboryszek jest kościół pw. św. Michała Archanioła - najstarsza świątynia w rejonie. Drewniany kościół został wybudowany w 1770 roku przez koncelistę Wielkiego Księstwa Litewskiego Mikołaja Ważyńskiego. Zgromadzonych tu jest 25 dzieł sztuki. W Taboryszkach działał również klasztor Zakonu Bosych Karmelitów. Przy nim funkcjonowała szkoła. Interesująca jest również brama z dzwonnicą, wzniesiona prawdopodobnie w tym samym okresie, co i kościół.

Do pamiątek architektonicznych w Taboryszkach należy także świron, znajdujący się przy drodze na Turgiele, w miejscu dawnego dworu. Przypuszcza się, że świron, podobnie jak i pałacyk, w pierwszej połowie XIX wieku wybudował kierownik bojarów powiatu oszmiańskiego Marcin Skrabek - Ważyński.

 

Na miejscowym cmentarzu znajduje się kaplica – interesujący obiekt architektury drewnianej, który planuje się renowować w najbliższym czasie. Jest to kolejna inicjatywa samorządu rejonu solecznickiego, który już od kilku lat stara się ocalić od zapomnienia pamiątki historyczne, pozyskując środki na ich renowację. W tym celu administracja samorządu postanowiła wykorzystać programu Leader, składając w 2012 roku odpowiedni wniosek. Dzięki staraniom władz obiekt został wciągniety na listę zabytków architektury na szlaku Wilno – Jaszuny – Miedniki i po pozytywnej ocenie projektu ma być odnowiony ze środków funduszu europejskiego.

Wilkiszki – dla młodzieży!

Innym obiektem, który czeka na renowacje jest dworek w Wilkiszkach - dawny majątek Dmochowskich, malowniczo położony w zakolu Mereczanki. Drewniany dwór Dmochowskich został wybudowany w roku 1847. Zwraca uwagę bogata dekoracja elewacji w postaci misternie wyciętych z drewna elementów zdobiących ganek, ściany i okap oraz tworzących oprawę okien. Dwór otacza ciągnący się w kierunku rzeki przerzedzony park krajobrazowy o powierzchni 3,3 ha, objęty ochroną jako pomnik przyrody.

Przygotowany przez administrację samorządu rejonu solecznickiego wniosek o renowacji dworku w Wilkiszkach. został złożony w ramach ogłoszonego w grudniu 2011 roku konkursu programu Leader do Solecznickiej Lokalnej Grupy Działania jako projekt „Dostosowanie dworu w Wilkiszkach do potrzeb młodzieży”. Wartość inwestycji oszacowano na 927666 tys. litów.

Przedmiotem projektu jest adaptacja i remont budynku, wprowadzenie ładu przestrzennego poprzez poprawę estetyki. W zakres prac wchodzi remont elewacji budynku, balkonu, dachu, remont schodów, wymiana stolarki okiennej, podłogowej i drzwiowej, urządzenie instalacji wodno – kanalizacyjnej oraz elektrycznej, a także systemów wentylacji i ogrzewania, utworzenie sal konferencyjnych, stref rekreacyjnych, wyposażenie lokalu itp.

 

Celem projektu jest rewitalizacja zabytkowego dworku oraz stworzenie w nim ośrodka dostosowanego do potrzeb młodzieży. Odnowiony budynek pozwoli na ochronę dziedzictwa historycznego terenu, jak też będzie miejscem praktycznej edukacji i wypoczynku dzieci i młodzieży. Planuje się, że dworku w Wilkiszkach zostanie utworzony kompleks turystyczny z salą konferencyjną i wystawową, muzeum, motelem. Tutaj będą organizowane obozy letnie, imprezy artystyczne (koncerty muzyczne, przedstawienia teatralne, projekcje filmowe, przeglądy twórczości amatorskiej i profesjonalnej ), warsztaty, spotkania oraz inne działania o charakterze kulturalnym i integracyjnym.

Rewitalizacja dworku w Wilkiszkach posłuży zachowaniu nielicznych drewnianych dworków na Litwie oraz promocji zabytków architektonicznych rejonu solecznickiego, jak też przyczyni się do aktywizacji dzieci młodzieży, pozytywnie wpłynie na organizację ich czasu wolnego.

W ciągu wielu lat w budynku mieściła się szkoła podstawowa, a w bardziej odległych czasach radzieckich na terytorium dworku były organizowane coroczne obozy letnie dla dzieci i młodzieży rejonu solecznickiego i pobliskich miejscowości. Aktualnie dworek w Wilkiszkach nie jest gospodarowany.

Cenna architektura Turgieli

Odrenowowanym wnętrzem już może pochwalić się piękny zabytkowy kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryj Panny w Turgielach. Wzniesiona w latach 1897 – 1909 świątynia została odrenowowana dzięki inicjatywie i zapału księdza Tadeusza Matulańca oraz przy poparciu i zaangażowaniu parafian. Do inwestycji dołożył także samorząd rejonu solecznickiego, tym samym realizując program wyborczy AWPL o wsparciu kościołów i parafii rejonu.

 

Innym reperezentacyjnym obiektem Turgieli, jaki pojawił się tu w 1850 roku jest cmentarna kaplica św. Feliksa de Valua z kamieni polnych w formie rotundy, wybudowana przez Józefa i Katarzynę Kobylińskich jako nagrobek dla syna. Wewnątrz jej do dziś zachowały się elementy dekoru, a w XIX wieku było tu sporo obrazów i rzeźb. Obok kaplicy znajduje się grób rektora Uniwersytetu Wileńskiego Szymona Malewskiego (1760 - 1832).

 

Do bogactw tych okolic niewątpliwie należy drewniana cerkiew prawosławna w Michnowie, wybudowana przez dworzan Koreckich w latach 1915–1917. Obok, przy prawosławnym cmentarzu, wznosi się ośmiokątna kamienna kaplica, wybudowana w roku 1917. Dzisiaj w Michnowie działa wspólnota prawosławna, która prowadzi własne gospodarstwo, z którego utrzymuje się.

Gmina turgielska jest nieodłącznym punktem wycieczek, odwiedzających rejon solecznicki. Tak bogata nasza przeszłość zadziwiła niejednego przybysza z kraju i z zagranicy. Z kolei sami mieszkańcy rejonu częstokroć nie wiedzą, jakie bogactwa ich otaczają. Dlatego licznie zgromadzone na Ziemi Turgielskiej pamiątki historyczne i przyrodnicze muszą być wykorzystane przede wszystkim przez szkoły rejonu, gdyż wędrówka po tym terenie może stanowić bardzo ciekawą lekcję historii i kultury.

Złamana kolumna i winogrona - symboliką Turgieli

Donośnym wydarzeniem gminy turgielskiej w roku 2012 było nadanie miejscowości herbu i sztandaru. Symbolika Turgieli jest nieodzownie związana ze słynną Republiką Pawłowską. Herb Turgieli przedstawia złamaną kolumnę, owiniętą pnączem winogron. Pomysł został zaczerpnięty z obrazu Franciszka Fabre, przedstawiającego twórcę Republiki Pawłowskiej księdza kanonika Pawła Ksawerego Brzostowskiego na tle krajobrazu Pawłowa, a mianowicie na ruinach pałacu ze złamaną kolumną. Kolumna w heraldyce symbolizuje sprawiedliwość, życzliwość, mądrość i triumf. Winogrona w symbolice chrześcijańskiej oznaczają odrodzenie, owocność i życie. Srebrny kolor – tło herbu – symbolizuje płynącą przez Turgiele Mereczankę. Autorem herbu jest Juozas Galkus.

 

Tradycje – fundamentem przyszłości

Herb i sztandar Turgieli zostały poświęcone i zaprezentowane podczas Zielnej – tradycyjnej imprezy, organizowanej w Turgielach od 1995 roku. Pomimo mieszkańców Turgieli i okolic impreza gromadzi licznych gości z zagranicy. Sprzyja temu współpraca starostwa turgielskiego z gminami Szemud i Luzino z Kaszub, gminą Tułowice na Opolszczyźnie i Powiatem Zachodnim Warszawskim. Dzięki tym kontaktom są organizowane wymiany delegacji, kolonie dla dzieci i młodzieży, wycieczki dla mieszkańców, dla których częstokroć to jest pierwszy wyjazd do Macierzy.

Stałym gościem na turgielkich imprezach jest miejscowy zespół „Turgielanka“, działający od ponad 20 lat, prezentujący pieśni znane od dzieciństwa i częstokroć śpiewane tylko tu, w Turgielach. Kierownikiem zespołu jest Władysława Szyłobryt. Zespół zrzesza ponad 50 osób (dzieci i dorosłych) i ma na swym koncie przeszło 500 koncertów.

 

Nowo powstałym zespołem artystycznym w Turgielach są „Brzostowianie“, którzy wydali już swoje pierwsze koncerty. Prezentowana przez zespół mało komu znana twórczość Pawła Brzostowskiego czy Jakuba Jasińskiego niewątpliwie będzie odkryciem dla publiczności. Pochodząca od pedagogów miejscowej polskiej szkoły inicjatywa jest godna pochwały i naśladowania. Jak zapowiada nazwa, zespół ma na celu zachowanie i propagowanie sławnej historii Ziemi Turgielskiej. Jesteśmy przekonani, że bogata przeszłość będzie sprzyjała nie tylko rozwojowi „Brzostowian“, ale i całej gminy turgielskiej.

Irena Kołosowska